Bilim

Bilim, Bilgi Teknolojisi ve TÑŒrkiye

Ramazan ACUN

Bu makale, Milli KÑŒltÑŒrler ve KÑŒreselleÑŽme, Yayэna Hazэrlayanlar: B. Yediyэldэz, F. Unan ve Ð--. Цzdemir, Konya 1998, 83-92'de yayэnlanmэюtэr.

Bilimle teknoloji arasэnda tabiо bir dцngÑŒsel iliÑŽki vardэr; bilimsel Ð*alэюmalar uygulamaya elveriÑŽli bilgi ÑŒreterek teknolojik geliÑŽmeye yol aÐ*arken, teknolojik geliÑŽmeler de bilimsel araÑŽtэrmalarэn daha uygun ÑŽartlarda yapэlmasэnэ saÑ€layarak bilimsel geliÑŽmeyi hэzlandэrmaktadэr. YeniÐ*aÑ€ baÑŽlarэndan itibaren belirginleÑŽmeye baÑŽlayan bilimle teknoloji arasэndaki bu iliÑŽki mвhiyet deÑ€iÑŽtirmeden gÑŒnÑŒmÑŒze kadar devam etmiÑŽtir. Ancak, 1950'li yэllardan itibaren kullanэlmaya baÑŽlanan elektronik bilgisayarlarla birlikte bilim-teknoloji iliÑŽkisindeki dцngÑŒ giderek daha kэsa sÑŒrelerde tamamlanэr olmuÑŽtur. Bilgisayarlar her gÑŒn biraz daha gÑŒÐ*lenirken, gÑŒÐ*lÑŒ bilgisayarlar sвdece mevcut araÑŽtэrmalarэ hэzlandэrmakla kalmamakta, цnceden imkansэz olanэ mÑŒmkÑŒn kэlarak yeni bilgi alanlarэ ortaya Ð*эkarmaktadэr. Bilgimizin sэnэrlarэ geniÑŽlerken mesвfeler kÑŒÐ*ÑŒlmektedir. Bunun tabiо bir sonucu gÑŒnÑŒmÑŒz toplumlarэnda yaÑŽanan hэzlэ sosyal ve kÑŒltÑŒrel deÑ€iÑŽmedir. Bu deÑ€iÑŽme karюэnda kayэtsэz kalmak veya korku ve endiÑŽeye kapэlarak iÐ*e kapanmak yerine, deÑ€iÑŽmeyi ortaya Ð*эkaran teknolojiyi цnce anlamak sonra da onu etkili kullanarak deÑ€iÑŽmeye yцn vermeye Ð*alэюmak takэnэlacak en doÑ€ru tavэrdэr.

Bu makalede, цnce sцz konusu bu hэzlэ deÑ€iÑŽmenin motoru durumundaki bilgi teknolojisi bilimle iliÑŽkisi Ð*erÐ*evesinde ana hatlarэyla ele alэnmakta, sonra da bu bakэmdan TÑŒrkiye'deki durum ortaya konmaya Ð*alэюэlmaktadэr.

Bilim ve bilgi teknolojisi arasэndaki iliÑŽki, bilim ve diÑ€er teknolojiler arasэndaki iliÑŽki ile kэyaslandэрэnda ÑŽu iki fark ortaya Ð*эkmaktadэr: 1-Bilimle bilgi teknolojisi arasэnda doÑ€rudan bir iliÑŽki vardэr; baÑŽka bir ifвdeyle, bilgi teknolojileri bilimsel araÑŽtэrma sÑŒrecinin bÑŒtÑŒn safhalarэnda (veri derlenmesi, veri yцnetim ve analizi ve elde edilen bilgilerin yayэlmasэ) doÑ€rudan kullanэlmaktadэr; 2-Bilgi teknolojileri istisnasэz bÑŒtÑŒn bilim dallarэnda kullanэlmaktadэr (ayrэca, tabii gÑŒndelik hayatэn bÑŒtÑŒn alanlarэna girmeye baÑŽladэрэ da not edilmelidir).

Bu durum bilgisayarэ diÑ€er teknolojik araÐ*lara gцre ÑŒstÑŒn kэlan ÑŽu iki цzellikten kaynaklanmaktadэr. Birincisi, bilgisayarlar belli bir iÑŽ yapmak ÑŒzere цnceden programlanabilmektedirler. Эkincisi ise yapэlacak iÑŽin gereklerine gцre bilgisayarlara yeni Ð*evre birimleri (girdi ve Ð*эktэ birimleri) ilвve edilebilmektedir. Bu sвyede meselв uzay araÑŽtэrmalarэnda, uzaya gцnderilen araÐ*lardaki bilgisayarlara baÑ€lэ kameralarla gцk cisimlerine ait fotografik veriler derlenip iÑŽlenmekte, genetik araÑŽtэrmalarda insanэn genetik yapэsэnэ oluÑŽturan inanэlmaz uzunluktaki DNA dizisi bÑŒyÑŒk bir sabэr ve emekle veri tabanlarэna yÑŒklenerek ÑŽifresi Ð*цzÑŒlmeye Ð*alэюэlmakta ve kuantum fiziÑ€inde maddenin ÑŽimdilik bilinen en kÑŒÐ*ÑŒk yapэtaÑŽlarэnэ oluÑŽturan kuarklar incelenirken ihtiyaÐ* duyulan yÑŒksek enerji seviyelerine bugÑŒnkÑŒ teknolojiyle eriÑŽilemediÑ€inden, teorinin цngцrdьрь ÑŽartlar bilgisayar simÑŒlasyon metotlarэ kullanэlarak oluÑŽturulabilmektedir. GerÐ*ekten de, bilgisayar teknolojisi bÑŒtÑŒn araÑŽtэrmalarэn ortak zemini olma yцnÑŒnde hэzla geliÑŽme kaydetmektedir.

Bilgisayar teknolojisinin bir diрer цzelliрi ise kendi kendisinin geliюmesine katkэda bulunmasэdэr ki, bu da bu alandaki ilerlemenin katlanmasэ sonucunu doрurmaktadэr. Цyle ki, bu alandaki geliюmeleri цnceden kestirmek giderek zorlaюmaktadэr .

Hemen belirtilmelidir ki, biraz geriden takip etmekle birlikte sosyal bilimler de bu hэzlэ bilgisayarlaÑŽmadan nasibini almaktadэr. Bilgisayar metotlarэnэn sosyal bilimlere uygulanmasэnэ konu alan Ð*alэюmalarэn sayэca Ð*oÑ€almasэ, Ð*eÑŽitlenip derinleÑŽmesi, bu Ð*alэюmalarэ yapanlarэ Ð*alэюtэklarэ alanэ "Sosyal bilimler biliÑŽimi" (Social Science Computing) adlэ yeni bir disiplin olarak tanэmlamaya yцneltmiÑŽtir. Milyonlarca belgelik geniÑŽ arÑŽiv koleksiyonlarэnэ bilgisayar ortamэna aktararak belgeye eriÑŽimde kullanэcэnэn iÑŽini kolaylaÑŽtэrmayэ hedefleyen Ð*alэюmalarla, Kaos Teorisi'nin istikrarsэz tarihi sÑŒreÐ*lerin modellenmesine uygulanmasэnda bilgisayar kullanэlmasэ bu yeni disiplin kapsamэna giren Ð*alэюmalardan bazэlarэdэr(1).

Bilgisayar kullanэmэnэn bu derece yaygэnlaюmasэ, bu teknolojinin donanэm ve yazэlэm adэ verilen iki unsurunda birbirine parallel

geliÑŽmeler sonucu olmuÑŽtur. Donanэmdaki ilerlemeler bilgisayarlarэn boyutunu kÑŒÐ*ÑŒltÑŒp veri depolama ve iÑŽleme kapasitesini artэrэrken fiyatэnэ ucuzlatmэю, yazэlэm alanэndaki ilerlemeler ise kullanэmэnэ kolaylaÑŽtэrэp uygulama alanlarэnэn geniÑŽletmiÑŽtir. 1950 ve 1960'larэn sadece uzmanlarэn kullanabildiÑ€i devвsв ana (mainframe) bilgisayarlarэndan 1980'lerin herkesin kullanabildiÑ€i masaÑŒstÑŒ (desktop) bilgisayarlara, oradan da taюэnabilir dizÑŒstÑŒ (laptop) bilgisayarlara geÐ*ildi. Ьstelik, bu "laptop" bilgisayarlar 1960'larэn "mainframe"lerinden Ð*ok daha gÑŒÐ*lÑŒ ve Ð*ok daha ucuzdur.

Bilgisayarlarэn birbirleriyle veri alэюveriÑŽi ve ortak iÑŽ yapacak biÐ*imde baÑ€lanmasэ ile oluÑŽan bilgisayar aÑ€larэ, bilgisayarlarэn potansiyel gÑŒcÑŒnÑŒ inanэlmaz boyutlara Ð*эkardэ. Bцyle aÑ€larэn toplamэndan oluÑŽan Эnternet, bilgiye ve bilgisayar kaynaklarэna global eriÑŽim saÑ€lamaktadэr. 1990 yэlэndan itibaren dÑŒnya Ð*apэnda yaygэnlaÑŽmaya baÑŽlayan Эnternet, kэsa sÑŒrede hэzlэ geliÑŽme gцsterdi. Эnternet'e