Htr

BOĞAZLAR MESELESİ

Boğazlar Ð"§eşitli biÐ"§imlerde geÐ"§mişten gÐ"јnÐ"јmÐ"јze TÐ"јrk dış politikasını etkilemiştir. Boğazlar sorununun geÐ"§mişten gÐ"јnÐ"јmÐ"јze boğazların durumunu inceleyerek basladığım Ð"¶devde Montreux Boğazlar SÐ"¶zleşmesi'ni derinlemesine inceledim. Ð"-zellikle ticaret gemilerinin zararsız geÐ"§iş hakkının İstanbul ve Boğazın Ð"§evresel gÐ"јvenliği aÐ"§ısından sorun yarattığı Ð"јzerinde durulmakta ve Ð"§evresel gÐ"јvenlik sorununun Montreux Boğazlar SÐ"¶zleşmesi'nin revize edilmesi ya da yeniden yapılandırılması sorununu gÐ"јndeme getirdiği vurgulanmakta.

Boğazlar coğrafi aÐ"§ıdan iki kara parÐ"§ası arasındaki dar su yolları olarak tanımlanabilir. Boğazlar Ulusal ya da Uluslararası Ð"¶zellikleri Boğazların niteliğiyle ilişkilidir. Ulusal ya da Uluslararası Ð"¶lÐ"§Ð"јtÐ"ј, Ð"¶nce mesafe, daha sonra Uluslararası ulaşımdaki rolÐ"јne gÐ"¶re değerlendirilmektedir. Konumu gereği Ð"¶zel ya da uluslararası sÐ"¶zleşmelerle dÐ"јzenlenen Boğazlar, ayrı bir grup oluştururlar. TÐ"јrk Boğazları konumları gereği Ð"¶zel sÐ"¶zleşmelerle dÐ"јzenlenen boğazlardandır. TÐ"јrk Boğazları sınırlar aÐ"§ısından bakıldığında T.C. Devleti'nin, sınırları iÐ"§inde bulunduklarından ve kendi sınırlarını kapsadığından dolayı Ulusal Boğaz Ð"¶zelliği gÐ"¶sterse bile, bir antlaşmanın konusunu oluşturmalarının yanı sıra yarı kapalı bir deniz olan Karadeniz Devletleri'nin aÐ"§ık denize ulaşmalarında tek yol olmaları nedeniyle uluslararası boğaz Ð"¶zelliğine sahiptirler.

Boğazlar sorununun temelinde TÐ"јrkiye'nin geÐ"§it yolları Ð"јzerindeki konumu yatmaktadır. Kara ve deniz geÐ"§it yollarındaki konumuyla TÐ"јrkiye Boğazlar Sorunu ve diğer sorunlar bağlamında fazlasıyla etkilenmiştir ve hala etkilenmektedir. Bilindiği Ð"јzere TÐ"јrk Dış Politikası'na Osmanlı İmparatorluğundan miras kalan en Ð"¶nemli Ð"¶ğelerden biri de coğrafi konumdur.

Boğazlar Sorununun Tarihsel Gelişimi

I.DÐ"јnya Savaşı sonrası Anadolu'da gelişen kurtuluş hareketi ve sonucunda kurulan yeni TÐ"јrk Devletiyle, sÐ"јregelen savaşı sona erdirmek iÐ"§in 24 Temmuz 1923'te Lozan barış antlaşması imzalanır. Lozan sırasında Boğazların statÐ"јsÐ"ј iÐ"§in ortak bir karara tam olarak varılamaz. En sonunda Boğazların konumunu ele alan Lozan Boğazlar SÐ"¶zleşmesi imzalanır. Lozan Boğazlar SÐ"¶zleşmesi'nde bir yandan TÐ"јrk Boğazlarından geÐ"§iş rejimi; ticaret ve savaş gemileri ayrımı ile savaş ve barış zamanı ayrımı yapılarak dÐ"јzenlenirken askerden arındırılacak adalar ve bÐ"¶lgeler ile ilgili hÐ"јkÐ"јmlere yer verilmiş, diğer yandan "Boğazlar Komisyonu" adı altında, oldukÐ"§a sınırlı gÐ"¶rev ve yetkilere sahip bir uluslar arası komisyonun kurulması Ð"¶ngÐ"¶rÐ"јlmÐ"јştÐ"јr.

Lozan Boğazlar SÐ"¶zleşmesi'nde yabancı devletlere savaş gemilerini Karadeniz'e geÐ"§irme hakkı tanınıp, Boğazlar bÐ"¶lgesinin askerden arındırılması kabul edilirken; TÐ"јrkiye'nin gÐ"јvenliğinin sağlanması iÐ"§in geÐ"§iş serbestliği ihlali, askerden arındırılmış bÐ"¶lge veya bÐ"¶lgelerin gÐ"јvenliğini tehlikeye dÐ"јşÐ"јrecek herhangi bir saldırı halinde, Milletler Cemiyeti Meclisi'nin vereceği karar doğrultusunda bu tehdit ve ihlaller ortaklaşa alınacak Ð"¶nlemlerle Ð"§Ð"¶zÐ"јlecekti.

Ancak daha sonra Avrupa'da gelişen yeni siyasi ortam ve hızla gelişen silahlanma Ð"§abaları, TÐ"јrkiye'nin gÐ"јvenliğinin sağlanması amacıyla getirilen hÐ"јkÐ"јmlerin işlemez hale gelmesine neden olmuştur.

15.yy Ð'- 19. yy arasındaki gelişmeler

TÐ"јrk Boğazları 1453 yılında İstanbul'un-yani Doğu Roma İmparatorluğu'nun- fethiyle tamamen Osmanlı Devleti'nin kontrolÐ"ј altına girmiştir. Hukuken bunun anlamı, hangi gemilere TÐ"јrk Boğazlarında seyir hakkı verileceğine Osmanlı Devletinin karar